این مقاله به بررسی ویرایش ۱۴۰۴ مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان ایران می‌پردازد. این مقررات مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های فنی و روش‌های تجویزی برای طراحی ساختمان ارائه می‌دهد که هدف آن، مدیریت و صرفه‌جویی در مصرف انرژی است. در این ویرایش، بر الزامات مربوط به پوسته خارجی ساختمان، تهویه، هوابندی و آزمایش نشت هوا تمرکز شده است. همچنین به موضوعاتی مانند تأسیسات مکانیکی، توزیع و کنترل انرژی، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و هوشمندسازی ساختمان توجه ویژه‌ای دارد.

علاوه بر این، مباحثی چون طراحی غیرفعال خورشیدی (Passive design)، کفایت نور طبیعی و بهبود بازدهی تجهیزات گرمایشی، سرمایشی و الکتریکی نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند. مقررات جدید، الزامات مربوط به ایستگاه‌های شارژ خودروی برقی و ارتقای زیرساخت‌های مرتبط را نیز شامل می‌شود. هدف اصلی این دستورالعمل‌ها دستیابی به حداقل رده انرژی D از طریق تعیین مقادیر حداقل مقاومت حرارتی و به‌کارگیری راهکارهای طراحی بهینه است. در نتیجه، مبحث ۱۹ چارچوبی جامع و کاربردی برای ارتقای کیفیت ساخت‌وساز و افزایش پایداری انرژی در ایران فراهم می‌کند.

همچنین، موضوعاتی همچون Passive design (طراحی غیرفعال خورشیدی)، کفایت نور طبیعی و بهبود بازدهی تجهیزات گرمایشی، سرمایشی و الکتریکی نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند. مقررات جدید همچنین الزامات مرتبط با ایستگاه شارژ خودروی برقی و ارتقای زیرساخت‌های موردنیاز برای خودروی برقی را شامل می‌شود. هدف اصلی این دستورالعمل‌ها، دستیابی به حداقل رده انرژی D از طریق تعیین مقادیر حداقل مقاومت حرارتی و به‌کارگیری راهکارهای طراحی و اجرای ساختمان‌های با بهره‌وری انرژی بالا است. در نتیجه، مبحث 19 مقررات ملی یک چارچوب جامع و کاربردی برای ارتقای کیفیت ساخت‌وساز و افزایش پایداری انرژی در ایران فراهم می‌کند.

پنج قانون شگفت‌انگیز در مبحث 19 مقررات ملی ساختمان ایران که احتمالاً از آن‌ها بی‌خبرید

مقدمه: دنیای پنهان پشت دیوارهای ما

لحظه‌ای به ساختمانی که در آن زندگی یا کار می‌کنید، بیندیشید. آیا تا به حال به قوانین و مقررات نامرئی که شکل، عملکرد و حتی احساس این فضا را تعیین کرده‌اند، فکر کرده‌اید؟ این قوانین بسیار فراتر از اصول اولیه ایمنی و استحکام سازه هستند. در واقع، مقررات ملی ساختمان ایران، به‌ویژه «مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان» بر صرفه‌جویی و مدیریت در مصرف انرژی تمرکز دارد. این مقررات مجموعه‌ای از الزامات شگفت‌انگیز، دقیق و آینده‌نگر را در خود جای داده است. هدفشان ساختن بناهایی پایدارتر و هوشمندتر است. در این مقاله، به چند مورد از تأثیرگذارترین و غیرمنتظره‌ترین قوانین می‌پردازیم. قوانینی که چهره‌ی ساختمان‌های آینده ایران را برای همیشه تغییر می‌دهند.

در این مقاله، به چند مورد از تأثیرگذارترین و غیرمنتظره‌ترین قوانینی می‌پردازیم که چهره‌ی ساختمان‌های آینده ایران را برای همیشه تغییر می‌دهند.

قانون شماره ۱. ساختمان شما برای آینده آماده می‌شود: ایستگاه‌های شارژ خودروی برقی اجباری است

شاید تصور کنید زیرساخت‌های مربوط به خودروهای برقی موضوعی برای آینده‌های دور است، اما مقررات ملی ساختمان این آینده را به زمان حال آورده است. بر اساس این قوانین، نصب ایستگاه‌های شارژ خودروی برقی (EV) در پارکینگ ساختمان‌های جدید یک الزام قطعی است. جزئیات این قانون به شرح زیر است:

• در ساختمان‌های غیرمسکونی با بیش از ۲۰ واحد پارکینگ، باید در هر طبقه حداقل ۲۰ درصد از کل فضاهای پارک به ایستگاه شارژ خودروی برقی مجهز باشند.
• در ساختمان‌های مسکونی با بیش از ۱۰ واحد پارکینگ، باید در هر طبقه حداقل ۱۰ درصد از کل فضاهای پارک به ایستگاه شارژ مجهز باشند.

تأکید بر عبارت «در هر طبقه» یک اقدام پیشگیرانه و هوشمندانه است. این باعث می‌شود زیرساخت‌های لازم برای گذار به حمل‌ونقل پاک به صورت یکپارچه و در دسترس توزیع شود. همچنین از هم‌اکنون در بطن معماری ما تعبیه گردد. با این رویکرد، ساکنان و شاغلان در ساختمان‌های جدید به‌راحتی می‌توانند به استفاده از خودروهای برقی روی بیاورند.

قانون شماره ۲. تعهد سبز روزافزون: تولید انرژی تجدیدپذیر باید سال به سال بیشتر شود

یکی از پیشروترین قوانین مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، الزام ساختمان‌ها به تولید بخشی از انرژی مصرفی خود از منابع تجدیدپذیر در محل است. اما نکته شگفت‌انگیز، ماهیت افزایشی و پویای این قانون است. این مقررات یک تعهد سبز روزافزون را برای ساختمان‌ها تعریف می‌کنند:

• در سال اول، ساختمان‌ها موظف‌اند حداقل ۶ وات بر هر مترمربع از مساحت خود، انرژی تجدیدپذیر تولید کنند.
• از سال دوم، این میزان به ۸ وات بر مترمربع افزایش می‌یابد.
• از سال سوم به بعد، این الزام به ۱۰ وات بر مترمربع می‌رسد.

این قانون همچنین یک مسیر جایگزین برای انعطاف‌پذیری بیشتر ارائه می‌دهد. ساختمان‌ها می‌توانند به جای معیار وات بر مترمربع، تولید انرژی تجدیدپذیر معادل ۱۰ درصد از کل انرژی مصرفی سالانه خود را هدف قرار دهند. سپس این میزان را در سال دوم به ۱۵ درصد و در سال سوم به ۲۰ درصد افزایش دهند. این رویکرد تصاعدی تضمین می‌کند که ساختمان‌ها نه تنها در زمان ساخت، بلکه در طول عمر خود نیز سهم بیشتری در تولید انرژی پاک داشته باشند. در نتیجه، به مرور زمان به نیروگاه‌های کوچک و سبز تبدیل شوند.

قانون شماره ۳. خانه‌ی شما نفس می‌کشد، اما نه زیاد: آزمون‌های دقیق برای «هو‌ابندی» ساختمان

صرفه‌جویی در مصرف انرژی طبق مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان تنها به عایق‌کاری دیوارها خلاصه نمی‌شود. بلکه کنترل نفوذ و نشت ناخواسته هوا یا همان «هو‌ابندی» نیز نقشی حیاتی دارد. مقررات جدید با دقتی باورنکردنی به این موضوع پرداخته‌اند. محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌ای برای میزان نشت هوا تعیین کرده‌اند. در ساختمان‌هایی که نسبت بخش‌های شفاف (نورگذر) به کل پوسته خارجی ساختمان آن‌ها بیش از ۵۰ درصد است، میزان تبادل هوا باید کمتر از ۱.۸ لیتر بر ثانیه در هر مترمربع از پوسته خارجی باشد.

مهم‌تر از آن، این استانداردها تنها روی کاغذ باقی نمی‌مانند. قانون، اجرایآزمایش نشت هوارا برای هر ۱۰۰۰ مترمربع از سطح خارجی ساختمان الزامی کرده است. این آزمون تضمین می‌کند که هوای گرم یا سرد شده توسط سیستم‌های تهویه، از طریق درزها و شکاف‌های نامرئی هدر نرود. جزئیاتی که شاید هرگز به چشم نیایند اما تأثیر بزرگی بر قبض انرژی شما دارند.

قانون شماره ۴. روشنایی هوشمند دیگر یک انتخاب لوکس نیست، یک الزام است

دوران کلیدهای برق ساده به سر آمده است. مقررات ملی ساختمان، استفاده از سیستم‌های کنترل روشنایی پیشرفته را اجباری کرده است. همچنین، ساختمان هوشمند را از یک مفهوم لوکس به یک استاندارد جدید تبدیل کرده است. این قوانین فراتر از صرفاً استفاده از لامپ‌های LED هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:

• در فضاهای عمومی مانند راهروها، ادارات و سرویس‌های بهداشتی، نصب سنسورهای تشخیص حضور الزامی است تا چراغ‌ها فقط در صورت حضور افراد روشن شوند.
• در فضاهایی که از نور طبیعی بهره می‌برند، سیستم‌های روشنایی باید به سنسورهای نور مجهز باشند. این سنسورها با افزایش نور روز، شدت نور مصنوعی را کاهش داده یا آن را خاموش می‌کنند.
• در اتاق‌های حاشیه‌ای (نزدیک به پنجره)، باید دو مدار روشنایی جداگانه طراحی شود. آنها توسط سنسورها کنترل می‌شوند و از حداکثر پتانسیل نور طبیعی برای صرفه‌جویی در انرژی استفاده می‌کنند.

این قوانین تضمین می‌کنند که انرژی برای روشنایی فضاهای خالی یا فضاهایی که نور خورشید در آن‌ها می‌تابد، تلف نشود و بهره‌وری به حداکثر برسد.

قانون شماره ۵. قانون رنگ‌ها: چرا رنگ بام شما در مناطق گرمسیر یک انتخاب شخصی نیست

شاید عجیب به نظر برسد، اما در برخی مناطق ایران، بام ساختمان شما دیگر یک انتخاب کاملاً شخصی و سلیقه‌ای نیست. مقررات ملی ساختمان با درک عمیق از اصول طراحی اقلیمی، یک قانون هوشمندانه و مؤثر را وضع کرده است. این قانون در وهله اول بر طراحی غیرفعال (Passive Design) تأکید دارد:

• در اقلیم‌های گرمسیری (گروه‌های ۰، ۱ و ۲)، طراحی ساختمان باید به گونه‌ای باشد. حداقل ۷۵ درصد از سطح بام توسط اجزای خود ساختمان یا ساختمان‌های مجاور در سایه قرار گیرد.

منطق این است که بهترین راه برای خنک نگه داشتن یک ساختمان، جلوگیری از جذب گرمای خورشید در وهله اول است. اما اگر دستیابی به این میزان سایه‌اندازی ممکن نباشد، قانون یک راهکار جایگزین ارائه می‌دهد. سطح خارجی بام باید سفیدفام یا دارای حداقل ضریب بازتاب ۷۵ درصدی باشد تا انرژی خورشید را منعکس کند. این قانون نشان می‌دهد که چگونه اولویت با راهکارهای طراحی هوشمندانه است. ضمناً فناوری (رنگ‌های بازتابنده) به عنوان مکمل آن عمل می‌کند.

نتیجه‌گیری: ساختمانی که در آن زندگی می‌کنیم، هوشمندتر از آن است که فکر می‌کنیم

پشت دیوارهای ساختمان‌های جدید، انقلابی خاموش در جریان است. این قوانین نشان‌دهنده یک تغییر پارادایم کلیدی هستند. آنها گذار از مقررات تجویزی (Prescriptive) به استانداردهای عملکردی (Performance-based) را پوشش می‌دهند. دیگر قانون صرفاً نمی‌گوید «از X سانتی‌متر عایق استفاده کن»، بلکه می‌گوید «ساختمان تو در نهایت نباید بیش از Y لیتر بر ثانیه نشت هوا داشته باشد». این رویکرد به معماران و مهندسان آزادی عمل بیشتری می‌دهد تا با راهکارهای خلاقانه به اهداف پایداری دست یابند. مشروط بر اینکه بتوانند عملکرد نهایی طرح خود را اثبات کنند.

این قوانین از رنگ بام گرفته تا پریز شارژ خودروی آینده ما و سنسورهای کنترل‌کننده نور، بر تمام جنبه‌های زندگی روزمره ما تأثیر می‌گذارند. صنعت ساخت‌وساز را به سمت معماری هوشمندتر، پایدارتر و آماده برای آینده هدایت می‌کنند.

با دانستن این جزئیات، آیا از این پس به ساختمان‌های اطراف خود با نگاهی متفاوت و دقیق‌تر نخواهید نگریست؟